Arama Motorları Nelerdir? Nasıl Çalışır?

İçindekiler

• Arama Motoru Nedir?
• Arama Motorlarının Tarihi
• Arama Motorları Nasıl Çalışır?
• En Popüler Arama Motorları Nelerdir?
• Arama Motorları ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Arama Motoru Nedir?

Arama motoru, internet aramalarını gerçekleştirmek için geliştirilmiş yazılım sistemidir. World Wide Web adı verdiğimiz (yani bildiğimiz şekliyle 'www') dünya genelindeki interneti, kullanıcının belirlediği metin ya da görsel dahilinde, belli bir sistem içinde arar. Kullanıcılar tarafından yapılan aramalar, sonuç sayfasında sunulur. Bu sayfaya SERP (search engine result page) adı verilir. Burada çıkan sonuçların doğruluğu ve kesinliği arama motorlarının kullandığı yazılıma ve hizmet şekline göre değişmektedir.

Arama Motorlarının Tarihi

Arama motorları ilk olarak 90'lı yıllarından başında hayatımıza girmeye başladı. Archie adıyla 1990 yılında bir üniversite öğrencisi tarafından kurulan ilk arama motoru, dosya bulmaya yönelikti. Sonrasında 1994 yılında kadar ortaya çeşitli arama motorları çıksa da ilk full text tarayıcı arama motoru bu yılda Web Crawler adı ile çıktı. Şimdiki crawl özelliği ile neredeyse aynı mantıkla çalışan bu sistem, herhangi bir web sayfasını herhangi bir kelime ile aramaya olanak tanıyordu.

90'lı yılların sonuna kadar birbirinden farklı birçok arama motoru piyasaya girdi ve çıktı. Büyük yatırımlar alamadılar. Ancak 1998 yılına gelindiğinde Larry Page ve Sergey Brin, günümüzün en büyük arama motoru Google ile karşımıza çıktılar. İlk etapta çok rağbet görmese de, bu ikilinin şirketi büyütme kararından sonra çok büyük bir ivme ile geliştiler. Önce Google Search, sonra sırasıyla Google araç çubuğu, Google Book Search ve son olarak e-posta servisi olan Google Mail (bildiğimiz adıyla gmail) kuruldu. 2007 yılına geldiğimizde ise google, arama motorları arasında bir numaraya yerleşmiş ve herkes tarafından kullanılır olmuştu.

Google ilk popüler olduğu dönemlerde, sonuçları kullanıcılara hızlı şekilde ulaştırma vaadi veriyordu. Yaşı müsait olanlar hatırlayacaktır ki o dönemlerde bir internet sayfasında arama yapmak, adeta bir web sitesi crawl etmek kadar zaman alabiliyordu. Google ise bunu en hızlı şekilde yaptığını belirtiyor ve sonuçları normalden çok daha hızlı bir şekilde karşımıza çıkıyordu. Birçok kişiye göre artık ansiklopedilere ve kitaplara gerek kalmamıştı. Nitekim Google'ın piyasaya tam anlamıyla hâkim olduğu yıllar olan 2000'lerin ortasından 5 yıl kadar sonra, gerçekten ansiklopediler artık birer süs halini aldılar.

Arama Motorları Nasıl Çalışır?

Arama motorları, üç ana modülden oluşur. Bunlar tarama indeksleme ve sıralamadır. Bir arama motoru, kendi içerisinde bulunan tarama modülü aracılığıyla internette bulunan tüm web dokümanlarını ve web sitelerini tarar. Burada bulunan bilgileri toplar ve analiz eder. Toplanan bilgiler modülün kendi sayfasında depolanır. Bu modül aynı zamanda bug denilen böceklerden de üretir. Bu böcekler, arama motoru için daha sonra farklı alanlarda çalışacaktır.

Taranmış sayfalar için sonraki aşama indekslemedir. Indeks bölümü, taranıp toparlanmış, analiz edilmiş bilgilerin sıkıştırılıp saklandığı alandır. Content index, structure index gibi birbirinden farklı amaç ve hedefleri olan indeks türü bulunmaktadır.

Son aşama ise sıralama bölümüdür ki işin en çetrefilli, en anlaşılması güç bölümü burasıdır. Çünkü bu aşamada arama motoru, varsayılan sonuçlar ile kendi indekslediği web sitesi bilgilerini en uygun şekilde eşleştirmeye çalışıp kullanıcıya sunar. Bu eşleşmeyi yaparken birçok farklı kriter olmasına rağmen, en önemli kriterler aranılan terimin tutarlılığı, gösterilmesi hedeflenen sayfanın hızı ve teknik kalitesidir.

Günümüzde hala Google gibi bir arama motorunun yapay zekasının, web siteleri tam olarak neye göre sıraladığı bilinmemektedir. Her ne kadar Google çalışanları (muhtemelen kendileri de %100 olarak bilmiyorlar) bu kriterleri açıklamasalar da, bilinen bazı yöntemler bu yönde uygulanmaktadır. Web sitesinin genel hızı, ziyaret edilen sayfanın teknik kalitesi, meta tagler, alt textlerin yeterli ve tutarlılığı, anahtar kelime benzerliği, içeriğin genel kalitesi gibi birçok kriter, bir web sitesinin arama sonuçlarında ön plana çıkıp üst sıralarda yer almasını sağlamaktadır. Bir sitenin arama sonuçlarında üst sıralarda yer almasına yönelik yapılan bu tarz faaliyetlere ise arama motoru optimizasyonu (search engine optimization) denir. Günümüzde arama motoru optimizasyonu, tek başına bir sektör haline gelmiş ve çok geniş alanlara yayılmıştır. Konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye erişebileceğiniz "SEO - Search Engine Optimization Nedir" başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

En Popüler Arama Motorları Nelerdir?

Yazımızın bu kısmında dünya çapında popüler olan, en çok kullanılan ve en iyi arama motorlarını sizler için derledik. Bu derlemeyi yaparken genel geçer istatistikleri analiz ettik ve işinize yaraması en muhtemel olanları sıraladık.

Aşağıdaki görselde de dünya genelinde 2021 yılında en çok kullanılan arama motorlarını ve bu motorların pazar paylarını görebilirsiniz.

Google

Google, bildiğiniz gibi dünyanın en büyük yazılım firmalarından birisidir. Pazar payı oranı %92 ile en yüksek olan arama motoru, alanının mutlak hakimidir diyebiliriz. Bir yazılım firması olarak ortaya çıktığı 1997 yılından bu yana sadece arama motoru olarak değil, birçok farklı alanda da hizmet vermektedir.

Google'ın alanında bu kadar büyük olmasının en önemli sebebi kesinlikle kişiselleştirme kalitesi, kolay ara yüzü ve farklı alanlarda verdiği hizmetlerdir. Kişisel verileri en iyi işleyip bizlere sunan ve sıralama modülü en iyi çalışan bu firma, bir arama motorundan çok daha fazlasıdır. Sunduğu reklam hizmetleri hacimsel olarak milyar dolarları bulmaktadır. Çok kullanışlı ve anlaşılır ara yüzü sayesinde sadece profesyoneller tarafından değil, küçük işletmeler ve son kullanıcılar tarafından da rahatlıkla kullanılabilir olması sayesinde arama motoru pazarlaması konusunda adeta çağ atlatmıştır.

Mükemmel seviyedeki e posta ve depolama hizmetine de sahip olan bu firma, her şeye rağmen biraz ürkütücü görünmektedir. Kişisel verileri çok iyi işlediğinden bahsettiğimiz Google, zaman zaman bazı skandallarla gündeme gelmekte ve özellikle kullanıcılarının verilerini kendisine saklama konusunda çok güven veren bir performans sergilememekte.

En güncel olarak New York savcılığı tarafından Google'a atfedilmiş bazı suçlamalar bulunmaktadır ve dava süreci halen devam etmektedir. Bu atfedilen suçlamalar arasında en çarpıcı olanlar ise arama sonuçları sıralamasında uygulanan ve haksız rekabete yol açan uygulamalar, Yorum-İsim e posta gibi hizmetlerde yapılan manipülasyonlar, Google Ads dahilindeki açık artırmalarda yapılan ve daha çok harcamaya yönlendiren arka plan faaliyetleri, kişisel verilerin ve çerezlerin uygunsuz kullanımı ve paylaşımı gibi suçlamalardır. Bunların ne kadarı doğru bilemeyiz tabii ancak ateşin olmadığı yerden dumanın çıkmadığı da malumumuzdur.

Yine de her şeye rağmen en çok kullanılan arama motoru olan Google, sunduğu hizmet kalitesi nedeniyle hayatımızda uzun bir süre daha yer edecek gibi görünüyor.

Bing

Internet Explorer'ın varsayılan arama motoru olan Bing de aslında uzunca süredir hayatımızda. Bilinen eski adları ile Windows Live Search, Windows Live ya da Messenger Search, uzun zaman boyunca anlık konuşma uygulaması MSN ile internet hayatımızda yer etti. Microsoft tarafından hazırlanan bu arama motoru ve entegre olduğu tarayıcı, her ne kadar sadece Google Chrome indirmek için kullanılsa da son yıllarda kişiselleştirme adına büyük adımlar attı.

Microsoft, kendi yazılımını adapte ederek kişiselleştirmeler yaptığını açıkladığı bu arama motorunun en büyük özelliklerinden birisi reklamlı gönderi almıyor oluşudur. Reklam gösterilmediği için organik sonuçlarının daha etkili olduğunu iddia eden Microsoft Bing, aynızamanda görsel aramalarda da oldukça iyi sonuçlar veriyor. Öyle ki birçok bilinçli internet kullanıcısı bir görsel aratmak istediği zaman genelde Bing görsel servisini kullanmakta. Bunun yanı sıra YouTube videoları özelinde de çok başarılı arama sonuçları veren Bing'in Google'ın bu kadar fazla gölgesinde kalması biraz anlamsız. Google tarafından verilen hizmetlerin (Ads hariç) neredeyse hepsini bunan

Pazar payı olarak dünya genelinde %2,7 ile Google'ın hemen ardından gelmekteler. Bu pazar payının sebebi, default olarak tüm Microsoft bilgisayarların arama motoru olması da olabilir tabii. Ancak yine de bu motorun kaliteli olduğu gerçeğini yadsıyamayız.

Yahoo

Geçmişte Firefox internet tarayıcısının varsayılan arama motoru Yahoo, bir dönem Google'ın en büyük rakibiydi. Tek başına bir arama motoru olmasından ziyade bir sosyal platform işlevi gören Yahoo, arama haricinde haber portalı, posta hizmeti, online alışveriş ve online oyun hizmeti gibi birçok alanda faaliyet gösteriyor.

Pazar payı konusunda dünya genelinde %1,4 ile üçüncü sırada bulunan bu firma, şu sıralar kullanıcı sayısı bazında ciddi gerilemeler yaşamakta. Yine de depolama alanında verdiği görece daha ucuz ve kaliteli hizmet sayesinde varlığını rahatlıkla sürdürebilmektedir.

Yandex

Rusya merkezli bir arama motoru olan Yandex, dünya genelindeki ufak pazar payının aksine, Rusya'daki pazarın neredeyse yarısını elinde tutmaktadır. Rusça yapılan aramalardaki başarılı derecesi nedeniyle post Sovyet ülkelerinde ve bu dilin kullanıldığı yerlerde rağbet görmektedir. Çalışma prensipleri Google ile neredeyse aynı olan bu arama motoru son dönemde atak hamleler gerçekleştirmiştir.

Özellikle Fenerbahçe futbol kulübüyle yaptığı anlaşma sonrası Türkiye'de bir anda popülerlik kazanan arama motoru, ülkemizdeki %18'lik pazar payıyla da dikkat çekiyor.

Google'a alternatif arama motorları arasında ülkemizde en çok tercih edilen firma olan Yandex, aynı zamanda ücretli reklam verme, bulut depolama, e-mail gibi hizmetleri de yüksek kalitede sunmakta. Yandex'in en başarılı olduğu konu ise navigasyon ve harita hizmetleri olarak göze çarpmakta.

Baidu

Çin'de Google'a uygulanan sansür nedeniyle hizmet verememesinden dolayı en popüler arama motoru olan Baidu, Çin pazarının 2021 yılı itibariyle %76'sını elinde tutuyor. Çin dışında pek popüler olmayan genelde de bu bölgede hizmet veren bu arama motoruna Çinlilerin %90'ı çok güveniyor. Google, Yandex gibi diğer arama motorlarının neredeyse hiç kullanılmadığı bu pazarda Baidu'yu Sogou, Bing ve Haosou gibi diğer arama motorları takip ediyor. Baidu'nun en çok ön plana çıkan özelliği ise sesli aramanın mümkün olması ve bu aramanın çok iyi sonuçlar vermesi.

Aşağıdaki görselde Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki pazar payını görebilirsiniz.

Seznam

Ülke bazında popüler arama motorlarından birisi de Seznam. Seznam, Çek Cumhuriyeti'nde Google'ın ardından en büyük pazar payına sahip olan arama motoru olarak yer alıyor. 2010 yılına kadar Çekya'da pazarın lideri olan ve birinci sırada yer alan bu arama motoru, tahtını 2011 yılında Google'a bıraktı. Halen %17 pay ile Çekya'da ikinci sırada bulunmaktadır.

Aşağıdaki görselde Çek Cumhuriyeti'ndeki pazar payını görebilirsiniz.

DuckDuckGo

Alternatif arama motoru denilince akla ilk gelen firma olan DuckDuckGo, kişisel verileri kaydetmemesi ile bilinmekte. Diğer arama motorlarından farklı olarak kişilerin geçmiş arama bilgilerini ve tercihlerini kaydetmeyen bu arama motoru, arama sonuçlarını herkese aynı gelecek şekilde sıralamaktadır. Bu sıralamaları genelde anahtar kelime uygunluğuna göre yapmaktadır. Kendi verilerini paylaşmak istemeyen kişiler tarafından çokça tercih edilen ve kendisinin 'etik arama motoru' olduğunu belirten DuckDuckGo, dijital pazarlama dünyasında da sıklıkla kullanılmaktadır.

Türkiye'de çok rağbet görmemesine rağmen emin adımlarla yükselen bu site, arama motorlarında yaşanan güven kaybı dalgalanmaları sırasında anlık olarak popüler hale gelmekte ve dalgalı ancak yukarı yönlü bir ivme ile büyümesini sürdürmektedir.

Ecosia

DuckDuckGo ile aynı kategoride sayabileceğimiz bu firma, şeffaflık ilkesi ile hareket etmektedir. Kullanıcı bilgilerini gizlememekte ve üzerinde işlem yapmamaktadır. Ayrıca çevre dostu olan bu siteden yapacağınız her 45 aramada bir adet ağaç dikilmektedir. 

Çevreci ve şeffaflık özellikleriyle öne çıkan bu motor, reklam verenlerle verileri paylaşmamakta. Tüm bunların yanında Ecosia, sunucularının da tamamen yenilenebilir enerji kaynakları kullanarak çalıştığını ve karbon salınımına katkı sağlayacak işlemlerden firma nezdinde kaçındıklarını belirtmektedir.

Good Search

Bir diğer sosyal sorumluluk projesi kapsamında çalışan arama motoru ise Good Search'tür. Bu motor, tamamen kullanıcılarının yaptığı bağışlarla işlemlerini yürütüyor. Bu bağışların ise büyük bir kısmını sosyal sorumluluk alanında hizmet veren vakıf ve derneklere sağlıyor. Ülkemizde bu yönde bir girişimi olmadığı için şimdilik ABD ve Kanada'da kullanıldığı görülmektedir.

ixquick (Start Page)

Metasearch kategorisinde hizmet veren bu firma da kullanıcılarının kişisel verilerini tutmuyor. Kişisel verilerin işlenmesi için kullanıcıdan izin istiyor. Bu motordan bir arama yaptığınız zaman, site size diğer arama motorlarındaki sonuçları da sunmaktadır. Buna meta search denir. Metasearch motorları arasında en bilinen ve en popüler olan ise ixquicktir. ixquick aynı zamanda yaptığınız aramaların 3 ay içerisinde veri tabanından silindiğini gaRanti ediyor. 

CC Search

Creative Cloud tarafından piyasaya kazandırılan CC Search, telif hakkı ödemeden kullanabileceğiniz tüm içerikleri size sunuyor. Genelde video arka planına atılacak müziklerden dolayı vloggerlar tarafından çokça tercih edilen bu platform, üretilen içeriklerin telif haklarına sahip olduğu için, kullanıcıyı yasal ve etik bir yükümlülükten kurtarıyor. Bu sayede kullanıcı, Creative Cloud lisansına sahip olan tüm içeriklerden özgürce faydalanabiliyor.

Yufid

Endonezya merkezli Yufid, HalalGoogling ile birlikte 'İslami arama motoru' kategorisinde yer alan bir arama motorudur. Arama sonuçlarını İslami kriterlere göre gösterdiğini belirten bu arama motoruna ilgi çok düşük düzeyde kalmıştır.

Arama Motorları ile İlgili Sık Sorulan Sorular